Gratis werken, de valkuil van elke freelancer

Goed werk verdient een prijskaartje

Schrijven is iets dat ik graag doe. Als freelancer heb ik ook nog van mijn hobby mijn werk kunnen maken. Dat dat niet evident is, heb ik de afgelopen jaren mogen ontdekken. Niet iedereen snapt dat schrijven een serieuze zaak kan zijn. Gratis werken, het kan behoorlijk ergerlijk zijn. Maar wat doe je ertegen? 

"Sorry, er is geen budget"

De afgelopen week ontving ik een mail. Of ik "een momentje" had om even een persberichtje te schrijven. De verkleinwoorden wekten de indruk dat het om een akkefietje ging; een klusje dat je  even tussen neus en lippen door doet. Maar schijn bedriegt. Een persbericht schrijf je niet even in vijf minuten. Zeker niet als je het goed wilt doen. 

Voor een persbericht is research nodig. Je moet weten om welk project het gaat, waar het gehouden wordt en wie de belangrijkste personen zijn. Bovendien moet het ook nog een beetje vlot leesbaar zijn. Sterker nog: een goed persbericht is dermate interessant dat mediakanalen hongerig worden naar meer. Idealiter grijpen ze direct naar de publicatieknop. Omdat je stuk vlot leest, of gewoon omdat ze toevallig nog een plekje over hebben.

Een goed persbericht schrijven is dus een serieuze zaak. Dat is één. Maar daar komt nog iets anders bij. In de vier jaar dat ik ondernemer ben, heb ik één uitspraak bijzonder vaak gehoord: "er is geen budget". Niet alle bedrijven of organisaties geven dat ruiterlijk toe. Het vergt lef om te bekennen dat je het budget al hebt opgesoupeerd, nog voordat de gedachte aan publiciteit ook maar in je hoofd opkwam. 

Gratis werken: zeven sluwe tactieken

Sommige organisaties gaan dan ook sluwer te werk. In plaats van toe te geven dat er geen budget is, gedragen ze zich alsof ze jou een gunst verlenen. In mijn carrière als zelfstandig journalist en copywriter ben ik de volgende tactieken tegengekomen:

• Schrijven als gratis reclame. De opdracht wordt gepresenteerd als een unieke kans om reclame te maken en jouw talenten in de kijker te zetten. Bedank vriendelijk voor het aanbod - tenzij je een absolute beginneling bent uiteraard.
• Het nooit-eindigende proeftraject. Een krant hield mij aan het lijntje door maandenlang om proefcolumns te blijven vragen. Steeds onder het mom dat ze nog niet overtuigd waren van mijn talent. Na een half jaar had ik er genoeg van en trakteerde ik hen op een korte en bondige afscheidsmail. Die mail veranderde alles - zelfs het budget.
• "Jij mag toch al blij zijn dat je dit mag doen?" Ook tricky business: potentiële opdrachtgevers die jouw 'bedrijfje' aanzien voor een verkapte hobby. Want schrijven is toch zeker leuk? En al helemaal als je dat voor hen mag doen. Geef hen zo min mogelijk van je tijd - jij hebt immers serieuze zaken te doen. 
• Schrijven als niemendalletje. "Je hebt toch nog wel vijf minuutjes voor een extra opdrachtje?" of: "Kun je tussendoor even een tekstje schrijven voor onze site?" Trap er niet in. Goede teksten schrijf je niet in vijf minuutjes. Tenzij je klant tevreden is met een Pipo-verhaaltje op zijn website, uiteraard.
• Het goede doel. Een verleidelijke valkuil voor ondernemers met een royale dosis verantwoordelijkheidsgevoel: het goede doel. Er is geen budget, maar jij kunt de wereld wel een stukje mooier maken. Wees niet bang om af en toe even een minder goed mens te zijn. Ook dan wacht je misschien nog wel een plekje in de hemel.
• De hulpeloze klant. Sommige klanten lijden naast geldgebrek ook aan aangeleerde hulpeloosheid. Zonder jouw hulp redden ze het niet. Er is namelijk niemand die die tekst zo goed kan schrijven als jij. In dat geval komt het aan op empowerment. Je klant kan meer dan hij denkt - zet hem met wat tips zelf aan de slag. Dat is goed voor zijn zelfvertrouwen.
• De valse eer. Tot slot zijn er de slimmeriken die inspelen op je eergevoel. Met frasen als "we waren op zoek naar iemand die voor dit project geschikt zou zijn, en we dachten meteen aan jou", weten ze feilloos je ego te strelen. Trap er niet in. Dat ego van jou zou nog weleens een dure grap kunnen worden.

Zo krijg je wél wat je waard bent

"De arbeider is zijn loon waard". Het zijn woorden die al opgetekend staan in de Bijbel. Gratis werken is van alle tijden, en hetzelfde geldt voor opdrachtgevers die niet willen betalen. Let wel: ik wil niemand ontmoedigen om vrijwilligerswerk te doen. Het mooie aan vrijwilligerswerk is dat je je talenten kunt inzetten om de wereld een stukje mooier maken, op voorwaarde dat het vrijwillig blijft uiteraard. En zolang de maandelijkse rekeningen betaald kunnen worden.

Ben jij een freelancer met een zwakke nee-spier? Word je na de zoveelste 'ja' wakker met een knoop in je maag? Dan wordt het tijd om nee te zeggen. Tien tegen één dat je potentiële opdrachtgevers maandelijks hun loon op hun rekening gestort krijgen. Voor jou als freelancer geldt dat niet. Jij moet je inkomen bij elkaar zien te sprokkelen op basis van losse opdrachten. Dat neemt niet weg dat jij evenveel recht hebt op financiële vrijheid en een eerlijk loon. 

Tijd om je nee-spier te trainen dus! Zeg niet te snel ja. Vraag je eerst af wat je uit de grond van je hart gratis zou kunnen en willen doen. Voor welke dingen heb je tijd over, wat geeft jou belangrijke voordelen en/of voldoening? In alle andere gevallen is nee het enige juiste antwoord. Klanten die jou echt niet kunnen missen, komen nog wel over de brug met een beter aanbod. En dat is fair. Kwaliteit kost immers tijd, inzet en liefde. Alleen al daarom verdient jouw werk een eerlijk prijskaartje.

Kelly Keasberry is zelfstandig journalist en copywriter.