Zweverig taalgebruik? Tien tips voor een duidelijk verhaal

Het gebeurt regelmatig dat ik gevraagd wordt om teksten te proofreaden. Zo ontmoet ik heel wat wollige zinsconstructies. Sommige zinnen moet ik twee of drie keer lezen voordat het muntje valt. Weer andere zinnen blijven in nevelen gehuld. Zweverig taalgebruik: wat is dat, en daarom gebruiken mensen het?

Zweverig taalgebruik als jargon

Zweverig taalgebruik kan soms bedoeld zijn als taal voor ingewijden. De ambtenarij is er befaamd om, maar we zien het ook in christelijke kerken en in spirituele, filosofische of artistieke kringen. Grote kans dat een born again christen niet opkijkt van zinsneden als: "Het is een strijd om je vlees te kruisigen en zuiver te leven," of: "een ware gelovige moet sterven aan zichzelf".
Ook de wereld van designproducten doet gretig mee. Onlangs nog gespot: "Bij dit ontwerp trachtte de designer tot een volmaakte symbiose te komen en de domeinen van functionaliteit, moderne innovatie en oude tradities met elkaar te verbinden". Wat als de potentiële klant dit onder ogen krijgt? Grote kans dat hij nog even verder klikt.

In sommige kringen is de betekenis van zweverig taalgebruik helder. Iedereen gebruikt het, dus het behoeft geen nadere uitleg. Behalve als er dan een outsider binnenstapt. Als die dan te horen krijgt dat hij verbinding moet proberen te leggen met zijn chakra's, dan ontstaat er een taalprobleem. De nieuwkomer begrijpt niet wat er tegen hem wordt gezegd. Het gevolg: hij voelt zich een buitenstaander. Het taalgebruik markeert een besloten wereldje, waar hij overduidelijk geen onderdeel van is.

Zweverig taalgebruik als verhullingsmechanisme

In andere gevallen is zweverig taalgebruik een verhullingsmechanisme. Je wilt niet precies zeggen wat je denkt of voelt. Daarom wind je er maar liever wat doekjes om. In plaats van te zeggen dat je het met de ander oneens bent, antwoord je met een wollige uiteenzetting. De angel van wat je eigenlijk wilt zeggen is daarbij ontwikkeld door verhullende woorden. Je hoopt dat je gesprekspartner die lagen één voor één zal kunnen afpellen, om zo te begrijpen wat je bedoelt (maar niet rechtuit durft te zeggen). De ander zou immers weleens kwaad kunnen worden, beledigd zijn of... afhaken.

Verhullend taalgebruik komen we in de commercie rijkelijk tegen. Karmijnzuur is een andere naam voor luizenbloed, en inkrimpen voor mensen ontslaan. En wat te denken van makelaars? Die zijn er soms ware meesters in. De omschrijving "karakteristieke woning met authentieke details" duidt niet zelden op een krot met schrootjes uit de jaren tachtig.

Zweverig taalgebruik als taalgewoonte

Sommige mensen gebruiken zweverig taalgebruik uit gewoonte. Ze spreken in een omhaal van woorden, maar slagen er niet in om tot de kern te komen. Ze draaien rond in cirkeltjes en zeggen steeds hetzelfde, maar dan in andere woorden. Of anders springen ze wel van de hak op de tak.

Zweverig taalgebruik uit gewoonte kan diverse oorzaken hebben:

• Praten om te praten. Niet met een concreet doel, maar als sociaal bindmiddel
• Praten als uitlaatklep. Bijvoorbeeld om zenuwen, eenzaamheid of andere akelige gevoelens te verbloemen of te verdrijven
• Het ontbreken van innerlijke structuur. De spreker heeft bijvoorbeeld een chaotisch karakter
• Vergeetachtigheid. De spreker vergeet al pratende waarover hij/zij ook weer begonnen was

Mensen die zich bedienen van zweverig taalgebruik hebben daar meestal zelf weinig moeite mee. Veelal zijn het gevoelsmensen die beeldend denken en drijven op spontane invallen. Heel soms is er sprake van een ziektebeeld. Ongestructureerd taalgebruik kan een teken zijn van (beginnende) dementie. Het taalgebruik wordt pas een probleem bij een gesprekspartner die meer behoefte heeft aan structuur.

Zweverig taalgebruik, bèta's en autisten

Onlangs vernam ik dat een autistische jongeman de kerk de rug had toegekeerd. Hij had zijn geluk gevonden binnen de islam. Waarom? De islamitische religie was zoveel concreter. Er waren heldere regels. Als moslimgelovige, zo meende deze jongeman, weet je precies wat er van je wordt verwacht. Dit in tegenstelling tot de kerk. De preken en de leefregels, alles was vaak zo... zweverig. 

Een andere jongeman, laten we hem Rick noemen, gaf onlangs te kennen dat hij moeite had met "zweverige leerkrachten". Hij was een genie in wiskunde, maar viel nog net niet in slaap tijdens de godsdienstles. De speurtocht om op zoek te gaan naar de betekenis achter de woorden, kostte hem onnoemelijk veel energie. Na tien zinnen haakt hij simpelweg af. "Ik begrijp niets van de godsdienstles," zei Rick teleurgesteld. 

Over het algemeen zijn alle mensen gebaat bij duidelijkheid. Door helder taalgebruik komt de boodschap over en minimaliseer je de kans op misverstanden. Onder bèta's, maar ook bij mensen met een vorm van autisme geldt deze behoefte nog eens extra. Voor wie logisch en systematisch denkt, valt er van een zweverige woordenbrij vaak geen chocola te maken. Het gevolg: de luisteraar of lezer haakt af, en de boodschap komt niet over.

Hoe breng je de boodschap wél over? Tien tips

Hoe kun je zweverig taalgebruik vermijden? Met deze tien tips creëer je wél een duidelijk verhaal.

1. Ga in de schoenen van je publiek staan. Veel sprekers maken de fout om uit te gaan van een homogene menigte. Wees je liever bewust van eventuele verschillen in opleidingsniveau, achtergrond en voorkennis. Maak de drempel daarom zo klein mogelijk. De beste tekst is een tekst die je oma ook nog zonder problemen zou kunnen begrijpen.
2. Leg moeilijke begrippen uit. Laat je niet verleiden om kwistig rond te strooien met ICT-jargon of de tale Kanaäns. Verduidelijk alle begrippen die je publiek mogelijk niet zou begrijpen. Of vervang ze door toegankelijkere woorden.
3. Hak je zinnen in stukken. Absoluut te vermijden: ellenlange zinnen boordevol komma's. Beter is het om korte en krachtige zinnen te maken. Geschreven teksten houd je spannend door een goede afwisseling van korte en lange zinnen.
4. Zeg wat je bedoelt. Draai niet rond de hete brij, maar zeg wat je bedoelt. Dus niet: "Wat denk jij ervan, zou dit heel misschien een leuk ideetje kunnen zijn voor onze afdeling?" maar: "Ik denk dat dit echt een goede toevoeging is voor onze afdeling". Zo kom je krachtig en overtuigend over, en niet onbelangrijk: je voorkomt de kans op misverstanden.
5. Voorkom herhalingen en passief taalgebruik. Herhaal je vaak hetzelfde? Grote kans dat je toehoorders hun  interesse verliezen. Ook passief taalgebruik is geen retorisch hoogstandje. Zinnen als: "Het product kan vanaf dinsdag besteld worden" leiden als snel tot een ambtelijk taalgebruik. Vermeld liever: "U kunt het product vanaf dinsdag bestellen".
6. Voorkom een overvloed aan superlatieven. Natuurlijk: jij hebt een geweldig restaurant, waar de formidabele chef-kok steeds opnieuw zijn uiterste best doet om een exquise maaltijd te serveren voor de ogen van zijn hongerige en hooggewaardeerde gasten. Zulk taalgebruik zal de stoelen echter niet vullen. Beter is: "In dit gerenommeerde restaurant doet de chef-kok steeds opnieuw zijn best om u te trakteren op de lekkerste maaltijden".
7. Vermijd lege woorden. De klassiekers onder de lege woorden zijn: eigenlijk, namelijk, echter, steeds, toch... Lege woorden fungeren als een soort vulmiddel, om je zin extra body te geven. Ook stopwoorden horen thuis in dit rijtje. Laat ze liever thuis. Deze woorden maken je zinnen weliswaar langer, maar niet duidelijker.
8. Blijf bij je doel. Met welk doel ga je een tekst schrijven of een speech houden? Houd dat doel voor ogen. Weersta de verleiding om allerlei zijsporen in te slaan. Doe je dat wel, maak dan duidelijk dat je even een zijweggetje neemt en keer weer terug naar het onderwerp.
9. Vermijd clichés en platgetreden paden. Groen gras, koude sneeuw of een elektrische computer: dat zijn allemaal geen dingen die toelichting behoeven. Ook clichés zoals: "Zoals 't klokje thuis tikt, tikt 't nergens" of "de morgenstond heeft goud in de mond" laat je maar liever achterwege. Verras je toehoorderspubliek door onverwachtse wendingen of woordspelingen, en laat ruimte over voor hun eigen interpretaties en verbeelding. Niet alles wat in woorden kan worden uitgedrukt, behoeft ook daadwerkelijk te woorden gezegd.
10. Gebruik concrete voorbeelden. Grijp naar een geheim uit de retorische trukendoos dat het altijd goed doet: concrete voorbeelden! Schroom niet om tijdens je toespraak te beginnen over de nieuwste iPhone 8. Gegarandeerd: de ogen zullen oplichten. Refereer aan dagelijkse situaties. Omarm je publiek, win hun sympathie en sleep hen mee. Laat zien dat jij een boodschap hebt waar je in gelooft, en die ook voor hen de moeite waard is. 

Bovenal: schrijven is schrappen. Wil je je tekst controleren op lege woorden of passief taalgebruik? Maak dan gebruik van de gratis online schrijfassistent. Mocht je er dan nog niet uitkomen, dan kan een copywriter je helpen om de boodschap duidelijk te verwoorden.