Geloven is niet zonder gevolgen

Preek over Jeremia 23:9-24

Bent u vandaag met het goede been uit bed opgestaan? Of toch met het verkeerde? Dat laatste overkomt zelfs de besten. En niet onbelangrijk: het is van alle tijden.

Een bittere boodschap voor het volk

In de 6e eeuw voor Christus had de profeet Jeremia duidelijk zijn dag niet. We lezen: "Mijn hart is in mijn binnenste gebroken, al mijn beenderen sidderen; ik ben als een  beschonken man, als iemand wie de wijn naar het hoofd gestegen is, om de Here en om zijn heilige woorden." (Jer. 23:9)

Jeremia leed onder verdriet, angst en het gevoel de pedalen te verliezen. Niet langer was hij zijn nuchtere zelf; als een beschonkene zwalkte hij rond. Maar het was geen vrolijke roes. Jeremia stond voor de taak een bittere beker naar het volk te brengen. En hij realiseerde zich dat het geen boodschap was die de mensen graag zouden horen. De vernietiging van Juda leek onvermijdelijk, omdat het volk volhardde in zijn kwade wandel.

De valse profeten van Juda

Jeremia is niet de enige die zich richt tot de valse profeten. Doorheen de Bijbel wordt daar voortdurend voor gewaarschuwd. Wat is het probleem met deze valse profeten?
Ze maken dat je je aan ijdele waan overgeeft. Ze liegen het volk voor en bedriegen het. Door de mensen mooie dingen voor te spiegelen, vervullen zij hen met valse gerustheid. In plaats van te waarschuwen voor het naderende onheil, beloven ze de mensen een gouden toekomst. Ze sterken de handen van boosdoeners, en sturen zelfs de grootste bedriegers met een goed gevoel naar huis. “Ga zo door,” zeggen ze dan, “geen onheil zal u treffen.” Over de dreiging aan de horizon hebben ze het maar liever niet. Ook de toorn van God schrappen ze liever uit hun feel good-evangelie. Zo’n boodschap verkoopt immers niet.

Waarom verbale knuffels zo verleidelijk zijn

Geef ze eens ongelijk. Wie zit er vandaag nog te wachten op een donderpreek? Komaan zeg. Het leven is al zwaar genoeg. We werken ons een slag in de rondte om de hypotheek te betalen, de fiscus weet ons elk jaar opnieuw te vinden, en ook het dagelijks nieuws is kommer en kwel. Hebben we dan geen recht op een beetje bemoediging? Een Christendom Light, waar je gewoon een goed gevoel van krijgt?

Geen wonder dat de valse profeten geliefd waren. Zij zeiden de dingen die het volk graag wilde horen. Misschien bent u ooit weleens in de stad iemand tegengekomen met een bord “Gratis knuffels” om zijn nek. Free hugs. Dat is wat deze profeten deden. Ze deelden verbale knuffels uit aan iedereen die maar wilde. En de mensen stonden al in de rij.

Verbale knuffels, wat moeten we ons daarbij voorstellen? Het kan van alles zijn. Het kan de ouder of de leraar zijn die een kind nooit terechtwijst. Het kan ook de welvaartsprediker zijn, die zijn publiek de nieuwste iPhone8 voorhoudt als ze maar genoeg geloof hebben. En als ze maar flink wat bankbiljetten in de collecte-emmer deponeren. Lopen ze een jaar later nog altijd rond met een oude koelkast van Nokia? Dan mankeert er iets aan hun geloof.

Wie in de jaren ’90 naar de Nederlandse televisie keek, herinnert zich Jomanda misschien nog wel, het zogenaamde medium uit Tiel. Deze vrouw in haar blauwe jurk wist haar publiek als geen ander een goed gevoel te geven. Ze bestreed de diagnoses van artsen, en pretendeerde dat een mengsel van levertraan, honing en salieblaadjes mensen zou kunnen genezen van kanker. Uiteraard in combinatie met haar healings. Voor veel mensen was Jomanda hun laatste strohalm waar zij zich aan vastklampten. Met alle gevolgen van dien.

Ware of valse profeten: een testcase

Geruststellende boodschappen en zalvende woorden. Wie hoort die niet graag? Niemand zit te wachten op doemberichten en onheilstijdingen. Laat staan dat het volk graag bij de kraag wordt gevat en eens flink door elkaar geschud. Toch was juist dát de testcase tussen de ware profeet en de valse. De ware profeet wekte het geweten. Hij veroorzaakte pijn en boosheid door zijn veroordelingen. De valse profeet verkondigde mooie boodschappen, bijna te mooi om waar te zijn. En als iets te mooi lijkt om waar te zijn, dan is dat meestal ook zo.

Even terug naar de voorbeelden van zonet. Wat als de welvaartsprediker gezegd zou hebben dat een offer je soms iets kost? Zouden de mensen dan nog steeds zoveel geven? En wat als Jomanda zich zou hebben neergelegd bij de diagnoses van artsen? Zou er dan nog wel draagvlak zijn voor haar healings?

Waarschijnlijk niet. Soms geloven we nu eenmaal liever in mooie verhalen dan in de werkelijkheid. Daarom kent deze wereld ook zoveel verhalen. De één laat zijn DNA invriezen om onsterfelijk te zijn, weer een ander gelooft dat de IS hem van zero to hero kan brengen, en een derde waagt zijn leven voor de oversteek naar Groot Brittannië, het vermeende Beloofde Land. Mooie verhalen geven mensen hoop en gerustheid. Daarom nemen we niet graag afscheid van onze illusies.

De waarheid als een Big Elephant

En waarom zouden we ook? Wie bepaalt wat waarheid is? We leven in het postmoderne tijdperk waarin de waarheid veelal als relatief wordt gezien. Als een grote olifant in een donkere kamer; het is maar net hoe je het bekijkt. De één neemt de werkelijkheid waar als een oor, de ander als een staart, en weer een ander als een dikke grijze poot. En zo bezitten we allemaal één klein stukje van het geheel dat niemand kan overzien.  Zeggen dat je aanspraak kunt maken op DE WAARHEID - dat is toch zeker arrogant en aanmatigend, en niet meer van deze tijd?

In dat opzicht hebben valse profeten het tij mee. Je zou namelijk kunnen stellen dat elke waarheidsvraag per definitie onzinnig is. “Als dat voor jullie waar is, dan is dat mooi,” zou je kunnen zeggen. “Niks mis mee, zolang ik er maar geen last van heb.” Want kiest niet ieder mens zijn eigen waarheid?

Dwaallichten in een donkere nacht

Hoe aantrekkelijk lijkt het om dat te geloven. Heel tolerant ook. Maar het feit dat Jeremia daar met knikkende knieën staat, zet ons toch even aan het denken. Waarom mag hij die mensen niet lekker in hun eigen waarheid laten? Heeft God hen dan geen vrije wil gegeven?  Blijkbaar zit er dan toch een addertje onder het gras.

"Want van echtbrekers is het land vol. Want ten gevolge van de vloek heeft het land een treurig aanzien, zijn de dreven der steppen verdroogd; ja, wat zij najagen, is het kwade, en waar zij kracht in zoeken, onrecht." (Jer. 23:10)

De pijn zit hem in de gevolgen van wat mensen prediken. Bij mooie woorden alleen blijft het niet. De valse profeten van Juda misbruiken hun invloed om de werkelijkheid te verdraaien, en het kwade voor te stellen als het goede. Zij zijn als dwaallichten in een donkere nacht. Niet alleen zijzelf, maar ook de mensen die aan hen zijn toevertrouwd doolden rond als blinden. De Eeuwige kán gewoon niet zwijgen.

Gedreven door een vernietigend verhaal

In de zomer van 2017 werd Europa opgeschrikt door aanslagen. In Barcelona kwamen zeker dertien mensen om het leven, toen een wit busje zigzaggend op een menigte inreed. De aanslag werd opgeëist door de Islamitische Staat. Tweehonderd kilometer verderop, in een huis in Alcanar, werden na een explosie twintig gasflessen gevonden. De politie vermoedt dat Spanje op het nippertje aan een bomaanslag bespaard is ontsnapt.

Wat dreef de daders? Net als vele anderen werden ook zij gedreven door hun eigen waarheid; een ideologie waarvoor zij bereid waren te sterven. Een ideologie ook, die de dood verheerlijkt van onschuldigen – hoe meer, hoe beter. En die geen boodschap heeft aan de Big Elephant, maar stelt dat er maar één waarheid bestaat die desnoods met terreur en geweld moet worden opgelegd. Dat is niet onschuldig. Het is een kwalijk verhaal met kwalijke gevolgen. Een boom die men aan de vruchten herkent.

Geloven is niet zonder gevolgen

"Maar gij geheel anders, gij hebt Christus leren kennen". Onze God vergeeft vele misstappen, maar Hij kán gewoon niet onverschillig zijn. Zijn liefde en rechtvaardigheid beletten dat. Vandaar dat profeten als Jeremia de inspiratie ontvangen om een vuist te maken tegen een hyperrelativisme, dat niet zelden voortkomt uit onverschilligheid.

Ja, mensen zijn vrij om te geloven wat zij willen, maar dat wil nog niet zeggen dat elke “waarheid” ook acceptabel is. Geloven is niet zonder gevolgen. Wie meegaat in het kwade verhaal, zal door het duister worden overmeesterd en verblind, maar wie meegaat in het goede verhaal kan een licht voor deze wereld zijn. De valse profeten kozen voor het verkeerde verhaal. En daarmee haalden zij een fel oordeel over zich.

Wat betekent dat voor ons vandaag?

  • Het is moeilijk om zuiver te blijven in een wereld die aan alle kanten wankelt. 
  • Het is lastig om niet mee te gaan in politieke spelletjes, als iedereen rondom je ze speelt.
  • En het valt niet mee om hoop te blijven houden, als de donkere wolken zich rondom je lijken samen te pakken.
  • Het spreekt evenmin voor zich om in mensen te blijven geloven, als ze je keer op keer teleurstellen 
Maar de Bijbel zegt: Gij geheel anders.

Durf dwaas te zijn in de liefde

We leven in een wereld die hongert en dorst naar gerechtigheid. Naar mensen die de moed hebben hun nek uit te steken. Die zich niet laten overweldigen door angst en terreur, maar die het kwade overwinnen door het goede. En die zich niet laten leven door hun smartphone of agenda, maar die de tijd nemen om hun hart te luisteren te leggen bij de Eeuwige. En ja, daar moet je wel een beetje dwaas voor zijn. Dwaas in de liefde. Als een beschonken man of vrouw; als iemand wie de wijn naar het hoofd gestegen is. Want zo realistisch is dat niet.

Op Facebook werd ik gisteren geraakt door een tekst van Sander Funcke:

"Barcelona, vorig jaar liep ik er nog. Had ik het kunnen zijn. Die stad, zo mooi en bruisend, ineens opgeschrikt. En toch... De angst mag niet mijn leven vergallen. Zelfs in de donkerte van deze wereld wil ik vasthouden aan het goede nieuws. Dát nieuws dat al eeuwen door ons wordt meegegeven: een wereld omgekeerd. Een wereld waar zij die huilen alleen nog kunnen lachen. Een wereld waar de arme de grootste schat bezit. Een wereld waar geen onrecht meer is." 

"Ik kan de wereld niet veranderen. Ik kan mijzelf veranderen. Ik kan afstand doen van mijn vooroordelen, ik kan proberen te delen waar mogelijk. Ik kan proberen te luisteren naar wat mensen beweegt. En ze vertellen dat de Liefde om ons geeft. Dat het goedkomt, alles, uiteindelijk. Maar God, mijn God, wat verlang ik naar dat moment."

Stap mee in het goede verhaal

Een boodschap van hoop: niemand minder dan de profeet Jeremia ging ons voor. Hij nodigt u en mij vandaag uit om de kwade verhalen van deze wereld de rug toe te keren, en mee te stappen in het goede verhaal. Een verhaal dat al meer dan 2000 jaar rondgaat, en dat ook vandaag nog de kracht bezit om het verschil te maken.

Een sprookje? Te mooi om waar te zijn? Het is maar hoe je het bekijkt. Door de ogen van geloof wordt soms zelfs het onmogelijke mogelijk.

Amen.


Reacties