Met knikkende knieën

Stel je hebt een droom. Er verschijnt een engel aan je bed en je mag vragen wat je maar wil. Het overkomt de jonge Salomo. En dit is zijn antwoord: "'U was buitengewoon goed voor mijn vader David, omdat hij eerlijk en oprecht was, U trouw bleef en gehoorzaamde. En u bent nog steeds goed door hem een zoon te geven die zijn plaats op de troon kon innemen.” Een raadselachtig antwoord. Wat kan de reden zijn dat Salomo niet meteen zegt wat hij wil?

Kelly Keasberry

Is het een kwestie van tijd rekken? Van beleefdheid? Of misschien laat de auteur ons  gewoon nog graag even in spanning. In de leemte fantaseren we er lustig op los. Wat gaat Salomo wensen? Wereldvrede? Genoeg geld om een luxeleventje te leiden en nooit meer te hoeven werken?

Zijn uiteindelijke antwoord heeft meer weg van een jammerklacht dan van een wens. "O Here mijn God, nu hebt u mij koning gevraagd als opvolger van mijn vader David, maar ik voel mij als een klein kind dat niet goed weet wat te doen. Ik sta hier temidden van een uitverkoren volk dat zo groot is dat er haast te veel mensen zijn om te kunnen tellen!” (1 Kon. 3:, 5-12)

Verleiding

De jonge Salomo had van alles kunnen doen. Allereerst had hij natuurlijk kunnen wensen om géén koning te worden. Ten tweede had hij zich een wereldreis kunnen wensen, of een andere troonopvolger. Het zouden allemaal verleidelijke kansen zijn geweest om zich te onttrekken aan zijn lot: een leidinggevende functie waar hij niet klaar voor was. Was dat misschien de reden dat Salomo tijd rekte? Vocht hij innerlijk tegen de verleiding om een ander levenspad te kiezen? Het blijft gissen.

Wat we wel weten, is het uiteindelijke antwoord op de vraag. Salomo vraagt om wijsheid, een verstandig hart en het onderscheid tussen goed en kwaad. Om toch die onmogelijke roeping te kunnen vervullen: het regeren van een groot volk.

Narcisme

Leiders die met knikkende knieën hun positie innemen, omdat ze boven alles het beste willen voor de mensen, hoe zeldzaam zijn die? De coach en onderzoeker Arvid Buit ontdekte dat de mensen die wij onmiddellijk als “leiders” erkennen en herkennen, bovengemiddeld hoog scoren op narcisme. En jawel, dat zijn dan ook meteen de types die het liefst naar voren dringen. Populistische leiders. Types die politieke spelletjes niet schuwen, de gevestigde orde naar hun hand zetten, en klare taal spreken, soms zelfs niet gehinderd door enige kennis. Er schieten je nu vast wel wat namen te binnen.

Veel wereldse leiders, zeker de narcisten onder ons, gaan voor de macht. Want macht erotiseert en edelt. Daarin ligt erkenning, het gevoel dat je gezien wordt, dat je eindelijk iemand bent. De kalende en kromme Gru in de film Despicable Me past naadloos in het profiel van de narcistische leider. Hoewel hij een dikke en vervuilende bolide heeft, een gigantisch huis en honderden kleine gele Minions die voor hem werken, is hij diep van binnen eenzaam. Zijn moeder heeft hem namelijk nooit gezien. Dat wil zeggen: echt gezien. Zoals de persoon die hij werkelijk is.

Lonely boy

Alles deed de jonge Gru om zijn moeders waardering en goedkeuring te verkrijgen. De mooiste plannen tekende hij uit. Raketten, machines, complete fabrieken... je kon het zo gek niet bedenken of Gru ontwierp het. Keer op keer rende hij opgewonden naar zijn mama, in de hoop dat ze onder de indruk zou zijn. Was ze niet enthousiast, dan bedacht hij een beter plan. En de volgende keer nóg beter, en nóg beter. Aanhoudend overtrof hij zichzelf in de hoop op een glimlach of bevestiging. Maar zijn moeder was niet geïnteresseerd in haar kind. Gru was slechts een accessoire in een leven dat uitsluitend om haarzelf draaide.

De lonely boy zou het nog ver schoppen. Groots en meeslepend werd hij; een leider die niemand nog over het hoofd kon zien. Hij ontwierp zelfs een mechanisch podium zodat hij kon verrijzen boven al zijn Minions. Maar nog vertrok zijn moeder geen spier.

Hunkeren naar een schouderklopje

Weet je wie ook op die manier opgroeide? De president van de Verenigde Staten. Het boek dat zijn nicht Mary Trump schreef, laat geen spaander heel van de glanzende droom van de Trump-dynastie. Vader Fred Trump sr. had volgens haar geen greintje menselijk gevoel of inlevingsvermogen. Hij wilde zijn zoons tot “killers” kneden. Dat Donald uiteindelijk in het Witte Huis belandde, zou weleens te danken kunnen zijn aan de vergeefse hoop op een schouderklopje.

Toch is het niet ondenkbaar dat Fred Trump sr. het beste voorhad met zijn zoons. Als we Buit mogen geloven, kan een "licht verstoorde relatie" met je opvoeders je verrassend succesvol maken. Mensen die in hun jeugd vergeefs hunkerden naar een schouderklopje van papa of mama, ontwikkelen vaak een sterke drive om te presteren, uit te stijgen boven het maaiveld en anderen mee te krijgen in hun plannen. Geweldig natuurlijk, als dat lukt. Maar betekent dat ook dat een Spartaanse opvoeding en narcisme als bijproduct dé weg zijn naar succes?

Nederigheid en contemplatie

Dat vinden we niet terug in het verhaal van Salomo. Die tekst spreekt veeleer van een besef van het eigen tekortschieten, en een hartstochtelijke zoektocht naar Gods wijsheid. Nederigheid en contemplatie zijn niet direct eigenschappen die we in verband brengen met sterk leiderschap. Klinkt er niet juist in crisistijden een roep om sterke leiders? Politici die gaan voor de macht, doen daar hun voordeel mee. Op Twitter, radio en tv zetten ze hun woorden kracht bij. Met klare taal proberen ze het kiesvee te overtuigen:

“Als het je niet bevalt rot je maar op, de zuidelijke EU-landen krijgen geen cent, regels zijn regels, grenzen dicht, eigen volk eerst”. 

Krachtige leiders

Als woorden niet volstaan, dreigen ze met handelsembargo's, muren, militaire sancties of raketten. Dat publiekelijk spierballengerol is niet zonder gevaar. Toch neigen mensen ertoe in onzekere tijden krachtige leiders te verkiezen. In het Bijbelboek Samuël zien we dat al. Het volk roept om een koning, zelfs als dat betekent dat die hun vrijheden zal inperken. Leiders die kracht uitstralen scheppen een gevoel van zekerheid. Dat is prettig, zeker in tijden van crisis, als we elke dag opnieuw worden geconfronteerd met onze eigen kwetsbaarheid.

Kwetsbaarheid als kracht

Salomo is in dat opzicht het prototype van de anti-populist. Een leider met knikkende knieën, die helemaal niet geschikt lijkt voor de job. Hij moet eerst een schietgebedje doen om uit zijn schulp te durven komen. Dat wekt niet direct vertrouwen. Dat koning Salomo uiteindelijk als een legendarische leider de geschiedenisboeken in zal gaan, is dan ook niet te danken aan zijn eigen-wijsheid. Zijn geheim ligt uitgerekend in iets wat narcistische leiders liefst zo diep mogelijk wegstoppen: kwetsbaarheid.

Gru was ten diepste ook kwetsbaar. Van buiten straalde hij kracht uit, maar van binnen was hij eenzaam. "Als ik maar groots en onoverwinnelijk ben”, dacht hij, “dan zullen de mensen wel van mij houden”. Voor wie Despicable Me heeft gemist: uiteindelijk komt het helemaal goed. Door een paar weeskinderen die op zijn pad komen, leert Gru dat het geluk van het leven niet ligt in macht en faam, maar in de kleine alledaagse dingen.

En Solomo? Die ging de geschiedenisboeken in als een van de meest wijze leiders die de wereld ooit heeft gekend. Kwetsbaarheid werd zijn kracht. Juist daardoor kon Gods glorie door hem zichtbaar worden. En Salomo kreeg ook de dingen waarom hij niet vroeg: grote rijkdom en macht. Dat bewijst maar weer, op knikkende knieën kun je verrassend ver komen.

Deze preek werd gehouden op 26 juli 2020 in de Protestantse Kerk te Hasselt.