Rondneuzen in een onbegrijpelijk land

Visual Thinking Strategies maakt anderstaligen wegwijs in het museum

Nieuwkomers en kunst: lange tijd was het een zeldzame combinatie. Vluchtelingen stappen niet zo snel een museum binnen, was de gedachte. Dankzij een nieuwe manier van rondleiden komt daar nu verandering in. Visual Thinking Strategies (VTS) kan nieuwkomers helpen om aan de hand van kunst de taal te leren en trauma’s te verwerken.

Onder een foto verzamelt zich een groepje mensen. Sofie, een jonge gids met rossige krullen deelt kaartjes uit. In eenvoudig Nederlands legt ze uit wat de bedoeling is. ‘De kaartjes zijn om te zeggen: wat zie je? Wat voel je? Als je kijkt naar de foto, ben je bang; ben je triest?’ Een deelnemer toont de afbeelding van een man. VERBAASD, staat er achterop het kaartje in blokletters geschreven.

Saaie rondleidingen

Vandaag ben ik met nieuwkomers op stap in het Antwerpse Fotomuseum. Ze krijgen een NT2-rondleiding, oftewel een rondleiding voor mensen met Nederlands als tweede taal. Uit mijn kindertijd kan ik me de saaie museumrondleidingen nog levendig herinneren. Terwijl de gids in grote-mensen-taal een monoloog stond af te steken, dwarrelden je gedachten alle kanten uit. Hoe anders is dat vandaag.

We nemen de trap naar boven. Daar wacht ons een drieluik. ‘Eén minuut stilte en bekijken, dan gaan we iets zeggen,’ instrueert Sofie. Fatima ziet de zee, twee anderen zien sneeuw. Intussen vertelt Griet Spiessens dat ze Nederlandse les geeft bij het Centrum Basiseducatie. Welke nationaliteiten telt haar groep? Spiessens somt er vijf op: Afghanistan, Marokko, Algerije, Somalië en Eritrea. En o ja, ook nog een Syriër.

Wit pak

Tijd voor de middelste foto. Wat zien we daar? Er klinken wat woorden. Politie. Zonnebril. Slapen. Botsing. Nu wijst Sophie naar rechts. ‘En deze foto?’ Daarover zijn de meningen verdeeld. Terwijl de één in het witte pak een NASA-ruimtepak in herkent, ziet de ander een pilotenpak. Maar voor wat voor soort piloot? Er ontstaat een discussie. Een man wendt zich tot de gids. ‘Wat voor wie is die jas? Wat denk jij? Wat is goed?’ Sophie legt uit dat de fotograaf gewoon een foto heeft genomen, en dat je zelf het verhaal erbij mag vertellen. De man knikt tevreden. ‘O ja, zelf verhaal vertellen. Is goed.’

De rondleiding van Sophie verloopt via de methode van Visual Thinking Strategies (VTS). Museumgidsen die met deze methode werken, laten hun alwetende positie los. In plaats daarvan treden ze in dialoog met de bezoeker. De visie achter VTS is dat kunst niet alleen zelf een verhaal vertelt, maar ook open staat voor nieuwe interpretaties. Doordat nieuwkomers er hun eigen verhaal aan kunnen vastknopen, ontstaat ruimte om de taal te oefenen en trauma’s te verwerken.

We gaan een oefening doen. Sophie deelt kaartjes uit. Terwijl de groepjes zich door het museum verdelen, vertelt Sofie dat ze sinds januari met deze methode werkt. ‘Ik vind het echt super, omdat je met deze methode vertrekt vanuit de toeschouwer. Er bestaan geen goede of foute antwoorden. Iedereen vertelt vanuit zijn of haar eigen ervaring.’

Jonas, een lange Somaliër, wil iets vertellen. ‘Dat witte pak,’ zegt hij, terwijl hij met zijn vinger naar het rechterschilderij wijst. ‘Soms in mijn land, als jij hebt iets verkeerd gedaan…’  Hij aarzelt even. ‘Soms als de politie gaat jou doodmaken, draag witte pak.’ Dus in zijn land wordt een wit pak gebruikt bij executies? Jonas knikt heftig. ‘Daarom ik voel beetje naar.’

Zakdoek

Kunst is dus voor vele interpretaties vatbaar. Maar wat als de deelnemers nu echt de plank misslaan? Dat gebeurt even later als twee mannen bij een Aboriginals-schilderij over Afrika beginnen. Sofie wijst naar een blanke vrouw die op de foto tussen de Aboriginals staat. ‘Dat is een non,’ legt Sophie uit. ‘Weten jullie wat een non is? Een vrouw van het katholieke geloof. Zij is op bezoek in Australië. Dus dat is niet in Afrika. Heel lang geleden.’

Een meisje is minder geboeid. Ze staat de hele tijd op haar telefoon te tokkelen. ‘Altijd kijken op Facebook’, moppert een man. Het meisje stopt haar telefoon weg. De kaartjes waarmee de deelnemers hun gevoel kunnen uitdrukken zijn een extra hulpmiddel, vertelt Sophie. Ook vertaalapps op de smartphone worden vandaag gretig gebruikt.

Tijd voor een nieuwe opdracht. Sophie deelt kaartjes uit waarop een emotie staat vermeld. De deelnemers mogen nu buiten een foto gaan nemen van iets dat dat gevoel oproept. Hoda fotografeert een terras met blije mensen. Even verderop staat een man een zakdoek te fotograferen. ‘Waarom deze zakdoek op de grond? Maakt mij boes.’ Zijn buurman corrigeert hem. ‘Boos, niet boes!’

Terug in het museum toont Zarbudin een bonte reeks afbeeldingen. Hij kreeg het kaartje met ‘ik begrijp het niet’. Er is zoveel in België dat Zarbudin niet begrijpt. Van een zakdoek op de grond tot een verkeersbord voor een doodlopende weg, een billboard met Pikachu, een bizar brommobiel en een opengebarsten fietspad. ‘Jij begrijpt zoveel niet,’ zegt Griet. ‘Jij kunt wel blijven fotograferen.’ Uit het gezelschap stijgt gelach op.

Meer weten over Visual Thinking Strategies?

Neem ook eens een kijkje op de site van VTS Nederland.